- βελούδο
- Ύφασμα χνουδωτό το οποίο χρησιμοποιείται ευρύτατα στην κατασκευή ενδυμάτων, στην επίστρωση επίπλων και γενικά στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων. Αποτελείται από δύο στοιχεία: το ύφασμα της βάσης και το χνούδι. Το β. μπορεί να παραχθεί από νήματα κάθε είδους, φυσικά ή συνθετικά, οι καλύτερες όμως ποιότητες είναι από μετάξι, μαλλί ή λινό. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τρόποι ύφανσης του β. O πρώτος χρησιμοποιεί ειδικούς αργαλειούς που κατασκευάζουν ταυτόχρονα δύο επανωτά φύλλα υφάσματος βάσης. Ανάμεσα στα φύλλα αυτά παρεμβάλλεται και τα ενώνει το στημόνι του χνουδιού, μέχρι δεκαπέντε φορές ψηλότερο από το στημόνι της βάσης. Όταν το χνούδι κοπεί στη μέση, αποχωρίζονται τα δύο φύλλα και παράγονται δύο β. Κατά τον δεύτερο τρόπο, το β. γίνεται σε αργαλειό με ένα υφάδι και δύο στημόνια. To πρώτο στημόνι δημιουργεί τη βάση του υφάσματος, ενώ το δεύτερο, πολύ πιο μακρύ, το χνούδι. Ειδικές μεταλλικές ράβδοι εισχωρούν στο στημόνι του χνουδιού και δημιουργούν τις χαρακτηριστικές θηλιές του β. Αυτός o τύπος ονομάζεται πλους. Για τα ξυρισμένα β. χρησιμοποιούνται ειδικές ράβδοι με μαχαίρι που κόβουν τις θηλιές μόλις σχηματιστούν. Υπάρχουν και β. με εναλλασσόμενες θηλιές, κομμένες και άκοπες. Κατά τον τρίτο τρόπο, το β. παράγεται σε αργαλειό με ένα στημόνι και δύο υφάδια. Τo δεύτερο νήμα του υφαδιού δημιουργεί τις θηλιές του χνουδιού, που κόβονται συνήθως με ειδική κοπτική μηχανή.
Τέχνη.Το β. κατάγεται από την Ανατολή. Φαίνεται ότι τα πρώτα μεταξωτά β. κατασκευάζονταν στην Κίνα και στην Ινδία. Αργότερα η Περσία και η Μικρά Ασία φημίζονταν για τα θαυμάσια β. Στην Ευρώπη, μόλις από τον 13o αι. άρχισε η παραγωγή του υφάσματος αυτού, πρώτα στη Βενετία. Τον επόμενο αιώνα παρουσιάστηκαν ικανοί τεχνίτες και στη Φλωρεντία, στη Γένοβα, στην Πίζα και στη Λούκα που διδάχτηκαν την τέχνη μάλλον από Σικελούς βιοτέχνες. Τα λεία όπως και τα ανάγλυφα β. διαδόθηκαν ευρύτατα στην Ευρώπη κατά την υστερογοτθική περίοδο, αλλά παρέμειναν προϊόν χαρακτηριστικά ιταλικό.
Για αρκετούς αιώνες τα σκήπτρα της εξαγωγής είχε η Βενετία, αλλά τον 15o και 16o αι. στη Γένοβα αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές ύφανσης του β. και νέα σχέδια, όπως το αναγεννησιακό σχέδιο κήπου. Τα πολυτελή αυτά υφάσματα χρησιμοποιήθηκαν αμέσως στα ενδύματα, στα καλύμματα των κρεβατιών, στην επένδυση τοίχων και στην επίστρωση επίπλων. Την τέχνη του β. δίδαξαν στη Γαλλία Ιταλοί ειδικοί. Ωραιότατα ήταν τα β. της Λιόν με πλούσια φυτικά ποικίλματα που χρησιμοποιήθηκαν στις επιπλώσεις των Λουδοβίκων ΙΔ’ και IE’. Τον 18ο αι. ήταν πολύ διαδεδομένα τα β. της Εξ-αν-Προβάνς σχεδιασμένα από τον Γκρεγκουάρ, με μορφές διάσημων προσώπων.
Πορφυρό ανάγλυφο βελούδο με σχέδιο εμπνευσμένο από κιγκλιδώματα, που κατασκευάστηκε στη Βενετία τον 15ο αι. (Δημοτικό Μουσείο, Τορίνο).
Άποψη του οικισμού Βέλος στην Εύβοια.
* * *το (Μ βελουδο)1. πολυτελές, χνουδωτό, στιλπνό ύφασμα από μετάξι, με πολύ πυκνή ύφανση2. ένδυμα ή σκέπασμα από βελούδο3. το άνθος κελοσία η λοφωτή (κοινή ονομασία: το λειρί του κόκορα).[ΕΤΥΜΟΛ. < (βεν.) veludo].
Dictionary of Greek. 2013.